مشهد یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی در ایران و جهان است و از همین رو سفر به مشهد از پرطرفدارترین سفرهای زیارتی در میان ایرانیان و شیعیان به شمار می‌رود. اما جاذبه‌های گردشگری مشهد علاوه بر حرم مطهر امام هشتم (ع)، گستره وسیع و متنوعی را در بر می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی و گردشگری مشهد، آرامگاه نادر شاه افشار، جهانگشای شرق است.

 

معرفی آرامگاه نادر شاه افشار

معماری باشکوه آرامگاه نادرشاه از یک سو و موزه نادری از دیگر سو، این مجموعه را به یکی از جاذبه های گردشگری مشهد تبدیل کرده‌اند. بنای موزه معماری جالب‌ توجه دارد و در موزه اشیای تاریخی و ارزشمندی نظیر سلاح و جنگ‌افزار‌ها به نمایش گذاشته شده است. 

آرامگاه نادر شاه افشار کجاست؟

آرامگاه نادر شاه افشار در خیابان شیرازی، ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) قرار دارد و در فاصله کمی از حرم مطهر واقع شده است. با استفاده از اتوبوس و تاکسی به‌راحتی می‌توانید از حرم به آرامگاه نادر شاه افشار دسترسی داشته باشید.

تاریخچه آرامگاه نادر شاه افشار

پس از انقراض سلسله‌ صفویه و تسلط محمود افغان و اشرف افغان بر ایران، نادرشاه افشار (۱۱۰۰ تا ۱۱۶۰ هجری قمری) که به او در اروپا لقب «آخرین جهانگشای شرق»، «ناپلئون ایران» و «اسکندر دوم» نیز داده‌اند، از منطقه‌ خراسان قیام کرد و توانست مدعیان محلی، افغان‌ها و امپراتوری عثمانی را سرکوب کند. سپس در سال ۱۱۴۸ در دشت مغان مجلسی ترتیب داد و خود را پادشاه ایران نامید.

نادرشاه افشار که برای اولین بار شهر مشهد را به‌عنوان پایتخت ایران انتخاب کرد، اولین مقبره‌ خود را در این شهر در سال‌های ۵-۱۱۴۳ قمری احداث کرد. او بعد از اینکه در سال ۱۱۴۸ قمری رسما پادشاه ایران شد، بلافاصله در صدد فتح هند برآمد، زمانی که از این سفر پر‌غنیمت بازگشت تصمیم گرفت تا مقبره‌ دیگری برای خود در این شهر بسازد.

ازاین‌رو، دستور داد تا سنگ‌های مرمر سیاه بزرگی را از دهخوار قان آذربایجان به خراسان بیاورند. بعضی از این سنگ‌ها بین ۲۰ تا شصت خروار، وزن داشتند و حمل و نقل‌شان هزینه‌ بسیار سنگینی داشت. به همین دلیل سه قطعه از این سنگ‌های حجیم را «ایران خراب »، «عالم خراب » و «خراج عالم» نامیدند.

او سرانجام در سال‌های آخر عمرش، بنای دیگری به‌عنوان مقبره‌ خانوادگی ساخت که عمارت خورشید نام گرفت، ولی جسدش در هیچ‌کدام از این سه مقبره به خاک سپرده نشد. سر نادرشاه افشار را پس از قتل در سال ۱۱۶۰، از قوچان به هرات فرستادند. جسد بی‌سر او نیز به‌طور موقت در یکی از این مقبره‌ها به خاک سپرده شد، اما بعد‌ها آغا محمد خان قاجار آن را به تهران منتقل کرد.

به همین دلیل نادرشاه تا مدت‌ها در شهر مشهد مقبره‌ای نداشت تا اینکه قوام السلطنه در اواخر دوره‌ قاجار، یعنی در سال ۱۲۹۶ در محل یکی از همان سه مقبره‌ ویران شده‌ نادری، یک آرامگاه جدید برای وی احداث کرد و استخوان‌هایش را از تهران به آنجا منتقل کرد. این بنا تا مدت‌ها بر پا بود و سر انجام در سال ۱۳۳۵، انجمن آثار ملی ایران تصمیم گرفت تا آرامگاهی در شان نام نادرشاه در آنجا بنا کند که این کار از سال ۱۳۳۶ آغاز شد و در سال ۱۳۴۲ پایان یافت.

معماری آرامگاه نادر شاه افشار

آرامگاه فعلی نادرشاه افشار در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع بنا شده است. بنای اصلی آرامگاه ۱۲ هزار متر مربع مساحت دارد و شامل چهار قسمت می‌شود؛ تالاری به طول و عرض ۵٫۱۵ در ۴٫۸ متر، فضای اصلی مقبره ۱۵ در ۱۵ متر و دو طرف آن به عرض تقریبی ۴ متر و ارتفاع ۵٫۲ متر.

۱۶ ستون یک‌پارچه سنگی به ارتفاع ۲۶٫۲ متر در اطراف مقبره قرار دارد. سقف مقبره بیش از ۶ متر ارتفاع دارد. در این مقبره یک سکوی دوازده پله‌ای، محل گور، یک پوشش خیمه‌مانند روی قبر، یک سکوی مرتفع در کنار قبر که مجسمه‌ نادرشاه سوار بر اسب به‌همراه سه نفر دیگر که به‌دنبال او هستند، غرفه‌ فروش کتاب و دو تالار به‌عنوان موزه، یکی برای نمایش جنگ‌افزار‌های زمان سلطنت نادرشاه و دیگری برای نمایش اسلحه‌های زمان ماقبل نادر، قرار دارد. 

طراحی بنا بر اساس دو شکل مربع و مثلث صورت گرفته است. تالار مربع شکل از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و در قسمت ستون‌بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه دو دیوار قرار دارد. فضای باز تالار حالت صحنه جنگ، دفاع و حمله دارد و رنگ قرمز دو دیوار به مفهوم جنگ است. طرح ستون‌های اطراف تالار، کلاه نادر را تداعی می‌کند. مصالح این بنا از سنگ‌های خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است.

طراحی بنا بر اساس دو شکل مربع و مثلث صورت گرفته است. تالار مربع شکل از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و در قسمت ستون‌بندی باز تشکیل شده است که س

پوشش مقبره نیز در اصل نمایانگر و تداعی‌کننده‌ چادر عشایر است؛ یعنی جایی که زندگی نادر در آنجا هم آغاز شده و هم پایان یافته است. در باغ اطراف مقبره نیز بناهای فرعی متعددی مانند سالن اجتماعات، کتابخانه، سرویس بهداشتی و… قرار دارد که با بنای آرامگاه هماهنگی دارند. همچنین در گوشه‌ شمالی آرامگاه نادر، آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار گرفته است.

طراح بنا مهندس هوشنگ سیحون بوده و مجسمه‌ها را هنرمند فقید، ابوالحسن صدیقی ساخته است. تاریخ ساخت این بنا از سال ۱۳۳۶ تا سال ۱۳۴۲ به طول انجامیده است.

موزه‌ نادری 

موزه نادری دارای دو تالار است.

تالار شماره ۱

تالار شماره ۱ به انواع سلاح‌های دوره‌ افشاریه، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره‌ افشاریه تا قاجاریه، چند نسخه خطی از جمله تاریخ جهان‌گشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد و دیوارهای آن با تابلوهایی از صحنه‌های نبرد نادر در جنگ کرنال اثر استاد سیدحسین میر مصور، مزین شده است.

تالار شماره ۲

تالار شماره ۲ این تالار در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شده است و در آن انواع سکه، اشیای باستانی و مردم‌شناسی، ظروف و دیگر اشیای اهدایی از دوره‌ صفویه تا معاصر به نمایش در‌آمده است. علاوه بر اشیای داخل موزه، مدخل ورودی سالن اصلی نیز با عراده‌های توپ جنگی تزیین شده‌ است. موزه‌ آرامگاه نادر، وابسته به سازمان میراث فرهنگی خراسان است.

از ویژگی‌های خاص این بنا می‌توان به طراحی آبریزها، حوض‌ها و جویبارها که همه بر پایه باغ ایرانی طراحی شده‌اند و نیز دیوارهایی با سنگ گرانیت و با تلفیق نرده‌های آهنی به نقش تبرزین همچنین طراحی ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث از سنگ خارای مشهد با قطعات بزرگ که نمادصلابت و عظمت نادر شاه دارد، اشاره کرد. 

ساعات بازدید و بلیط آرامگاه نادر شاه افشار

آرامگاه نادر شاه افشار و موزه نادری در تمام روزهای هفته قابل بازدید هستند. البته در روزهای شهادت و تاسوعا و عاشورا، این مجموعه فعالیت ندارد. ساعات بازدید از ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر است. در سال ۱۳۹۹، هزینه ورودی آرامگاه نادر شاه افشار و موزه نادری معادل پنج هزار تومان بوده است.